Dosya, bilgisayar dilinde “içerisinde bilgi bulunan kaynak” demektir. Bilgisayarda oluşturulan bilgilerin, programların ve buna bağlı hizmetlerin çalışabilmesi için gereken bilgi parçalarının saklandığı bilgi yapısıdır.
Tıpkı kağıda yazı yazmak gibi, bilgi işleyen aygıtlar da lüzumlu yazıları dosyalar içine yazarlar. Bilgisayar dosyaları, fotoğraf, video, yazılı bir metin, bir bilgisayar programı, müzik ve daha bir çok değişik bilgiyi kapsayabilir. Uygun bilgisayar programı kullanarak dosyalar çalıştırılıp, içeriklerine ulaşılabilmektedir.
Dosya uzantıları da burada devreye girer. Hazırlanan dosyanın içeriği ve hangi programla çalışabileceği hakkında bilgi sunan dosya takılarına, Dosya Uzantısı nedir. Kural olarak; dosya adının sonuna bir nokta kişiliğinden sonra ilave edilir. Dosya adının sonundaki nokta kişiliğinden sonra kalan kısım dosya uzantısıdır. Dosyanın belirleyicisidir. Misal olarak “Dosya.txt” adlı bir dosyanın uzantısı .txt’dir.
Dosya uzantıları, işletim sistemine bu dosyayı hangi program aracı ile işlemesi gerektiğini gösterir. Aynı zamanda son kullanıcı, bir dosya uzantısı gördüğünde, dosyanın ne olduğunu uzantısını kavrayabilir ve buna uygun programı seçebilir. Öğrenilen çok fazla rakamda dosya uzantısı olsa da günlük yaşamda kullanılanların rakamı çok azdır. Birkaç dosya uzantısını öğrenmek, günlük kullanımda verimli olacaktır.
Dosya Uzantılarını Gösterme
İşletim sistemleri zannedilen olarak öğrenilen dosya uzantılarını göstermez ve dosyaların yalnızca ad kısmını gösterir. Dosya uzantılarını göstermek için Windows işletim sistemlerindeki “File > View > File Name Extension” koliciği işaretli olmalıdır. Bu sayede dosya adında uzantılar da görünecektir.
Mac aygıtlarda ise bu operasyon Finder dosya idareyicisi üzerinden yapılır. Finder ayarlar sayfasındaki “Advanced” sekmesinden “Show all filename extensions” seçilmelidir. Bu sayede mac makinenizin dosya tarayıcısı uzantıları gösterecektir.
Dosya uzantılarını göstermeyi seçtikten sonra, işletim sisteminiz dosya adı değiştirme alternatiflerini gösterirken uzantılara da yer verecektir. Bu nedenle dosya adını değiştirirken, dosya uzantısını değiştirmemeye dikkat etmelisiniz. Aksi halde doğru uzantıyı tekerrür ada ilave edene kadar dosya çalışmayacaktır.
Dosya Uzantısı Nasıl Değiştirilir?
İşletim sistemleri, korunan özel sistem dosyaları hariç tüm dosyaların uzantılarının değiştirilmesine izin verir. Fakat bu harekât bilgisayarınızda sarih olmayabilir. İşletim sistemleri, son kullanıcıların dosya adı değiştirirken, yanılgı ile dosya uzantısını da değiştirmesinin önüne geçmek için zannedilen olarak dosya uzantılarını gizler. Bir dosya adını tertip etmek istediğinizde, uzantısını saklayarak, yalnızca ad kısmını düzenlemeyi gösterebilir.
Bu nedenle dosya adını değiştirebilmek için öncelikle dosya uzantılarını gösterme alternatifini faal hale getirmelisiniz. Dosya uzantılarını gösterme operasyonunu yaptıktan sonra artık dosya adı tertip etmek için “F2” ya da “Yine Adlandır” alternatifinde, dosyanın uzantı dahil bütün adı görünecektir.
Bir dosya uzantısını değiştirmek, dosyanın çalışmasını doğrudan etkilediği için, yanılgılı uzantı vermemeye dikkat etmek ehemmiyetlidir.
Yalnızca uzantıyı değiştirmek, bir dosyanın uzantıyı çalıştıran program ile çalışması için yeterli gelmeyebilir. Dosya uzantısınızı değiştirmek için format çevirici uygulamaları kullanmanız gerekir.
Video, yazı, ses ve görüntü dosyaları gibi dosyaların formatlarını değiştirmek muhtemeldir. Misalin .mp4 uzantılı bir video dosyasını uygun çevirici programlar taşıtı ile .avi formatına dönüştürebilirsiniz. Aynı biçimde ses ve fotoğraf dosyaları da yeniden format çeviricisi uygulamalar ile değiştirilebilir.
Bazı uygulamaların “Değişik Kaydol” alternatifleri de dosya uzantısını değişik bir formata çevirmek için kullanılabilir. Misalin Word Dosyasını PDF kaydolmak için Word programındaki “Değişik Kaydol” kısmı kullanılarak, dosya uzantısı PDF seçilebilir.
Dosya Uzantısı Ne İşe Yarar?
Dosya uzantıları, dosyanın hangi program ile çalıştığını işletim sistemine bildiren ad uzantısıdır. Bu uzantı sayesinde, işletim sistemi ve heyeti uygulamalar dosyayı kendilerinin işleyeceğini kavrarlar. Dosyaların cinsini tanımlamak ve gruplayabilmek için de ehemmiyetlidir. Dosya idareyicileri, uzantılara göre dosyaları değerlendirirler.
Dosya uzantıları aynı zamanda bilgisayar programları içerisinde de işe verim. Bir uygulama içerisinde dosya çalıştırmak istediğinizde, uygulama yalnızca çalıştırabileceği dosyaları size listeler. Misalin fotoğraf işleyen bir programla dosya açmak istediğinizde, aynı klasördeki metin kapsayan dosyalar karşınıza çıkmayacaktır.
Dosya Uzantıları Hakkında Bilinmesi Gerekenler.
Dosya uzantıları, dosyaların çalışabilmesi için hayati ehemmiyete sahip uzantılardır. Uzantısı olmayan bir dosyayı, programlar açamayacak ve işletim sistemleri değerlendiremeyecektir. Dosyaların hangi programlar açılacağını tanımladığı için ehemmiyetlidir.
Bazı dosyalar, değişiklerinden değişik olarak bilgisayarınızda uygulama çalıştırabilen dosyalardır. Bu dosyalar genellikle .exe formatında olur. Bu tip dosyalar uygulama olarak çalışacağı için dikkat edilmelidir.
Rastgele bir uzantısı olmayan ya da adında $$ işareti geçen dosyalar da bulunmaktadır. Bunlar genellikle uygulamaların geçici olarak oluşturduğu sistem dosyalarıdır. Uygulamalar bu tip dosyaları otomatik olarak oluşturur ve siler.
Uzantısı olmayan dosyaları açmak için, dosya türünü öğreniyorsanız uzantıyı kendiniz ilave etmeyi sınayabilirsiniz. Bazı programlar uzantıyı otomatik olarak da ilave edebilir. Misalin uzantısı olmayan ama bir video dosyası olduğunu bildiğiniz bir dosyayı, video yürütme programı ile açmayı sınayabilirsiniz.
Linux işletim sistemlerinde, değişiklerinden değişik olarak, adı olmayan ve “.” şahsiyeti ile başladığı için yalnızca uzantı gibi görünen dosyalar da bulunur. Bu tip dosyalarda dosya uzantısı olmaz ve başındaki “.” şahsiyeti dosyanın saklı dosya olmasını sağlar. Web sunucularda kullanılan “.htaccess” dosyası buna misaldir.
Dosya Uzantıları Toplu Değiştirme
Dosya uzantıları tek tek değiştirilebildiği gibi, toplu olarak da değiştirilebilir. Bunun için Windows işletim sistemlerinde, CMD adı verilen komut satırındaki “ren” komutu kullanılır. Ren komutu dosya adlarını değiştirmek için kullanılmaktadır.
Tüm .htm ile biten dosyaların .html olmasını istediğinizi zannedelim. Bir notepad dosyası açın ve metin olarak “ren *.html *.htm” girin. Daha sonra bu dosyayı “Değişik Kaydol” alternatifi ile isimdegistir.bat olarak kaydolun. .bat uzantıları çalıştırılabilir komut dosyalarının uzantılarıdır. Daha sonra bu dosyayı, uzantılarını değiştirmek istediğiniz dosyalarla aynı dizine koyun ve 2 kere tıklayarak çalıştırın. Dosya sayınıza göre harekât bir zaman sonra sonlanacak ve tüm uzantılar değişmiş olacaktır. Fotoğraftaki misalde uzantısı .htm olan tüm dosyalar, harekâttan sonra .html uzantısı ile değişmiş olacaktır.
Özellikle günümüzdeki bazı kameraların kendi formatlarında sürükledikleri görüntüleri, .jpeg gibi daha öğrenilen uzantılara çevirmek için oldukça bereketli olacaktır.
Dosya Uzantıları Nelerdir?
Çok rakamda dosya uzantısı olsa da günlük kullanımda öğrenmemiz gereken dosya uzantılarının rakamı daha düşüktür. Devamlı çoğalmakla beraber öğrenilen 51,600 adet dosya uzantısı bulunmaktadır. Bunların bir çoğu, özel sistemlerin ve programların kendilerine has kullandıkları dosyalara ait uzantılardır ve neredeyse hiç kullanılmamaktadır. Buna karşılık bazı uzantıları öğrenmek yararlı olacaktır;
Video Dosyaları
Genellikle .avi, .mp4, .3gp, .mkv, .mpg,.mpeg, .swf, .vmw gibi dosyalar muhtelif video dosyası uzantılarıdır. Bu tip dosyalar, video oynatabilen programlar üzerinden açılabilir. Formatlarını değiştirmek için uzantı adını değiştirmek yeterli olmaz. Format çevirici uygulamalar gerekir.
Ses Dosyaları
.mp3, .wav, .wma, .wpl, .cda, .mid, .midi, .ogg dosyalarıdır. Uzantısına göre uygun program taşıtıyla oynatılabilir. Formatlarını değiştirmek için uzantı adını değiştirmek yeterli olmaz. Format çevirici uygulamalar gerekir.
Fotoğraf Dosyaları
.bmp, .jpeg, .jpg, .png, .gif, .psd, .tif, .tiff gibi başlıca dosya uzantıları fotoğraf dosyalarına aittir. Fotoğraf operasyona programları tüm fotoğraf dosyalarını açmayabilir. Uzantıya uygun bir programla açmanız gerekir.
.psd ve .ai dosyaları PhotoShop yazılımında üretilen içeriklere ait uzantılardır.
Web ve İnternet ile Alakalı Dosyalar
.php, .html, .htm, .asp, .aspx, .py, .xhtml, .js gibi dosyalardır. Bu tip dosyaların içeriğinde, çalışacağı yazılımın diline göre hazırlanmış kodlar bulunur. Web sunucuların işlemesi için hazırlanmışlardır. Girdiğiniz web sayfalarının hemen hepsi bu tip dosyaların tarayıcılarda derlenip gösterilmesi ile oluşur.
Günümüzde bulut teknolojisi üzerinden çalışan hazır web sitesi gibi cms sistemleri üzerinde çalıştığınızda, dolaysız dosyaları üzerinden operasyon yapmadığınız için dosya ve uzantılarını görmeden web sayfalarınızı idareyebilmektesiniz.
Sistem Dosyaları
.bak, .cab, .dmp, .dll, .msi, .tmp, .ini, lnk, .exe gibi uzantılardır. Bu tip dosyalar işletim sistemlerinin çalışabilmesi için gereken dosyalardır.
.exe dosyaları çalıştırılabilir uygulama dosyalarıdır. Tüm uygulamalar bir .exe uzantılı dosya üzerinden çalışır. Aynı zamanda hasarlı yazılımlar da bu dosyalarla operasyon görür. Bu nedenle dikkat edilmesi yararlıdır.
.msi dosyaları ise montaj kutularına ait dosyalardır. Program ve aktüelleme kurmak gerektiğinde kullanılan dosyalara ait uzantılardır.
Metin Operasyon Dosyaları
.doc, .docx, .xls, .xlsx, .pdf, .txt, .rtf, .ppt, .pptx gibi uzantılara sahip dosyalardır. Bu tip dosyalar içinde metin saklar. Yazılan yazıların kaydolunduğu dosyalardır.
.doc ve .docx Microsoft Word programı ile açılabilir ve tertip edilebilir. Aynı biçimde .xls ve .xlsx Microsoft Excel, .ppt ve .pptx de Microsoft PowerPoint dosyalarıdır.
.txt zannedilen metin dosyası formatıdır. Temel metin şeklidir. Metin işleyen programlar ile oluşturulabilir ve tertip edilebilir. Notepad ile oluşturduğunuz bir dosya .txt uzantısına sahip olacaktır.
Arşiv veya Sıkıştırılmış Dosyalar
.zip, .rar, .tar.gz, .7z dosyalarıdır. Bu uzantılara sahip dosyalar, uygun program kullanılarak sıkıştırılmış dosyalar demektir. İçeriğinde bir ya da birden fazla dosya olabilir.
Genellikle uzantılarını, kullanılan programın adından alır. .rar dosyaları WinRar programı ile oluşturulurken, .zip dosyaları WinZip ile oluşturulur. Bu tip dosyaların açılması ve içeriklerine ulaşılabilmesi için yeniden uygun bir program lüzumludur.
Veritabanı ve Bilgi Dosyaları
.dat, .log, .sql, .xml, .mdb gibi dosya uzantılarıdır. Bu dosyalar, içlerinde muhakkak usullerle ve sistematik biçimde kaydolunmuş bilgiler saklar. Genellikle bir program aracılığıyla bu bilgiler dosyalara yazılabilir ve yine okunabilir.
.log dosyaları genellikle bir uygulamanın ya da sistemin, programları çalıştırırken karşılaştığı gidişatları ve yanılgıları kaydolduğu dosyalardır. Bu dosyalara log dosyası da denir.
.sql dosyaları, Mysql ve SQL servislerinin, bilgilerini gizlediği dosyalardır. Uygun veritabanın harekâtçısı ile okunabilir.
.mdb ise Microsoft Access’in veritabanı dosyasıdır. Microsoft Access üzerinde hakikatleştirdiğiniz uygulamaların veritabanı .mbd formatında olacaktır.