Genel prestijiyle gübre, kuşların ve otçulların dışkısıdır ve hatta amonyak açısından hayli güçlü olan yarasaların dışkıları bile gübre olarak kullanılabilir. Aslında husus bizim dışkılarımız olduğunda da ön yargımızı kırıp bu fikre bir nebze sıcak bakabiliriz.
Peki insan dışkılarının, çiftlik gübresine dönüşümü nasıl bir seyahate sahip?
Öncelikle insan atıklarını geri dönüştürme fikrinin, sahiden mantıklı olup olmadığını irdeleyelim.
2030 yılında dünya nüfusunun aşağı üst 8,5 milyara ulaşacağı öngörüldüğünde nüfustaki bu süratli artışın, süratli kentleşmeyi de beraberinde getireceği fikri ortaya çıkar. Ayrıyeten bu durum, kentsel ve yarı kırsal alanlarda insan atıklarının bertaraf edilmesinde çeşitli zorlukları da beraberinde getirir.
Öte yandan süratli nüfus artışı, birebir vakitte nüfusu destekleyecek kâfi besinin sağlanması için gıda üretiminin de artması gerektiği manasına gelir.
Peki insan dışkısında neler var?
İdrar ve dışkı, atık eserler olarak kabul edilir lakin şaşırtan bir formda, toprağı besleyecek besinleri içinde barındırır. Şöyle ki insan idrarı; %90 su, %14-18 nitrojen, %13 karbon, %3,7 fosfor ve potasyum içerir.
Böbreklerin süzme sürecini gerçekleştirerek kandan çıkardığı bir atık olan üre ise idrardaki organik bileşenlerin %50’sini oluşturur ve nitrojenin %85’i ürede sabittir. Geriye kalan %5 nitrojen, toplam amonyaktır.
Üre, idrar çıkışından çabucak sonra bakteriler tarafından hidrolize edilir ve bikarbonat ve karbonata dönüştürülür. Nitrojenin %90’ı ise amonyak olarak kalır.
Bunun yanında dışkı %75 su, %25 katı husus içerir.
Bunlar ortasında %50 karbon, %5-7 nitrojen, %3-4 fosfor ve %1-2 potasyum vardır. Ayrıyeten idrar ve dışkı, magnezyum ve selenyum üzere mikro besinleri de içerir. Aslında bu besinlerin tümü, mahsul yetiştirmek için geri dönüşüm noktasında epey tesirlidir.
Örneğin bir çalışmada 520 kilogramlık insan dışkısının; 7,5 kilogram fosfor, nitrojen, potasyum ve 250 kilogram tahıl üretimine imkan sağlayan mikro besinleri üretebildiği öngörülür. Bu da 1 yılda 1 şahsa yetebilecek besin manasına gelir.
Öte yandan insan dışkısı; ağır metaller, çeşitli ilaçlar, patojenler ve sentetik hormonlar da içerir. E hâl bu türlü olunca insan atıklarını tarlalarda yahut bahçelerde kullanmadan evvel arıtmamız gerekir.
İnsan dışkısını gübreye dönüştürme fikri, aslında yeni değildir.
Bu gübreler 9. yüzyıldan beri ziraî emellerle kullanılır ve bilhassa Çin ve Japonya üzere ülkeler de 16. yüzyıldan beri bu dönüşüm fikrinden yararlanır. Ayrıyeten 18. yüzyılda Japonya’da insan atıkları, çiftliklerde gübre olarak kullanıldığından epeyce kıymetliydi.
Bu sebeple ağır nüfuslu kentlerden gelen insan dışkıları, tarım alanlarına taşınırdı ve hatta dışkıları gübre olarak kullanmak için satın almaya gücü yetmeyen çiftçiler, bu dışkıları gönül rahatlığıyla çalardı.
19. yüzyıla gelindiğinde ise Avrupalı çiftçiler, insan gübrelerini bir mühlet kullandı ama daha sonra sentetik gübreye geçiş yaptı. Fakat Güneydoğu Asya, Afrika, Çin ve Latin Amerika üzere birtakım küçük çiftçiler, insan dışkısını gübre olarak kullanmaya hâlâ devam etmekte.
Fakat insan dışkısının gübre olarak kullanılmasının faydalarının yanı sıra beşerler ve birtakım çiftçiler, sosyo-kültürel tabulardan ötürü vakit zaman bu fikre sıcak bakmayabilir.
Bu tabular ise ekseriyetle dışkının makûs kokusu, görsel iticilik ve çeşitli hastalıklar kapma riskidir. Örneğin Gana’da 400 çiftçiyle yapılan bir ankette; kişilerin %87’si insan dışkısına, elle yahut öbür formda temas edilmesinin sıhhat riski oluşturduğu sonucuna vardı lakin dışkıların, mahsuller için verimli olduğunda da hemfikirdiler.
Ayrıca Almanya’daki araştırmacılar, ikisi insan idrarından biri insan dışkısından olmak üzere üç çeşit lahana yetiştirdiler ve bunların randımanını, organik bir gübre ile karşılaştırdılar.
İdrar bazlı gübrelerden elde edilen randıman ticari gübreye kıyasla daha yüksekken; dışkıyla gübrelenen mahsül, ticari gübreye nazaran %20-30 daha düşüktü. Öte yandan dışkı bazlı gübre, toprağın karbon içeriğini güzelleştirmişti.
Daha da değerlisi; araştırmacılar insan dışkısını kauçuk katkı hususları, ağrı kesiciler, hormonlar ve böcek kovucular üzere kimyasallar açısından test ederek bu gübrelerin güvenliğini değerlendirmeye çalıştılar. Fakat bu çalışmalar %93 oranında bir sonuca ulaşamadı.
Sonuç olarak çiftçiler, işletme maliyetlerini azaltma ve toprağın besin kıymetini artırma noktasında insan dışkısını kullanmanın avantajlarının farkındadır.
Ancak değindiğimiz üzere birtakım vakitler toplumsal tabular ve tüketicinin kabulüyle ilgili telaşlar sebebiyle, insan dışkısını kullanmakta tereddütler vardır. Bu tereddütleri ortadan kaldırmak için ise insan atıklarını arıtma noktasındaki teknolojiler ve bu sürecin insan sıhhati noktasındaki riskler daha detaylı formda araştırılabilir.