Kendi devrinin en büyük ve değerli aşı üreticilerinden olan Osmanlı Devleti, kuduz aşısının piyasaya sürülmesinde bir öncü pozisyonundaydı. Pekala bu türlü bir buluşun hayata geçirilmesinde nasıl tesirli oldu dersiniz?
Osmanlı Devleti olmasaydı, tahminen de kuduz aşısı hiç olmamış olabilirdi. Zira kuduz aşısının yolu, Osmanlı topraklarından geçti ve dünyaya yayıldı. Hazırsanız anlatmaya başlayalım!
19. yüzyılın sonlarına hakikat aşı araştırmaları geliştirilmeye başlandı.
Bu devirler, dünya tarihi açısından hayli kıymetli gelişmelere imza atılmasıyla ehemmiyet arz ediyor. Bilhassa yaptığı aşı çalışmalarıyla tanıdığımız Louis Pasteur‘ün 1885’te Fransa’da kuduz aşısı keşfi, insanlık tarihinde üretilen ikinci çağdaş aşı olarak kabul ediliyor.
İlki ise çiçek aşısıydı. İngiliz doktor Edward Jenner’ın eşi Lady Montagu, bu topraklara olan ziyaretinden sonra yazdığı mektuplarında Osmanlı’da kullanılan çiçek aşısından bahsediyor. Tüm dünyanın çiçek hastalığından kırıldığı bu devirde Osmanlı Devleti’nde uygulanan bir sistemi geliştiren Edward Jenner, aşı sayesinde tüm Avrupa’yı kurtarmıştı.
Osmanlı Devleti’nin çiçek aşısının bulunmasına etkisine bakmak için aşağıdaki içeriğimizi okuyabilirsiniz.
Bakterilerin insan bedeni üzerindeki tesirlerine dair çalışmalar gerçekleştiren Pasteur, tıp tabibi olmadığı için bu bahiste birçok tenkide maruz kalırken aşı üretme çalışmalarını sürdürebilmek için de maddi dayanak arayışına girdi. Birçok devlet liderine, yardım talepleri içeren mektuplar yazmıştı.
Tek yanıt aldığı kişi Rus Çarı oldu lakin o da Pasteur’e sadece portresini göndererek dayanak oldu. Hiçbirinden kabul alamayan Pasteur, devayı Osmanlı Devleti’nde buldu.
Pasteur’ün yardım taleplerinden biri de Osmanlı Sultanı II. Abdülhamit‘e ulaştı.
Osmanlı padişahları ortasında ismi en fazla duyulan Sultan Abdülhamit, devletin ilerlemesini sağlayacak her gelişmeye ve bilime açık bir kişiydi. Pasteur’ün bu talebini duymuş, aşı üretim çalışmalarının da İstanbul’da yapılması şartıyla finansal takviye sağlamaya hazır olduğunu belirtmişti.
Pasteur, bu teklif karşısında tereddüte düşse de ülkesinden ayrılmayı kabul etmeyince, Abdülhamit ikinci bir teklifi kendisine sunmaktan geri durmadı.
Sultan Abdülhamit, bu teklifinde Pasteur’e 10.000 altın hibe edebileceğini ve 1. derece Mecidiye Nişanı ile kendisini onurlandıracağını bildirmişti. Tek şartı ise kendi belirleyeceği Osmanlı tabiplerini de çalışmalarına dahil etmesiydi.
Pasteur, bu cazip teklifi kabul etti ve yanında eğitim alacak kişileri Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye-i Şâhâne’den seçti. Bu şahıslar, müderris Alexander Zoeros Paşa’nın başkanlığında Dr. Hüseyin Remzi ve Veteriner Hüseyin Hüsnü Bey’di.
Pasteur, kuduz aşısını birinci olarak 6 Temmuz 1885’te bir köpek tarafından ısırılan 9 yaşındaki Joseph Meiste isminde bir çocuğa uyguladı.
Aşının uygulanıp uygulanmaması konusunda bir epey tereddüte düşülse de nihayetinde aşı olmasa da çocuk ölecekti diye düşünerek aşıyı uyguladılar.
14 yerinden ısırılan çocuğa yapılan aşı, 10 gün içerisinde olumlu sonuçlar vermeye başladı. Pasteur ve Mekteb-i Tıbbiye’den grup arkadaşları, çocuğu güzelleştirerek kuduz aşısını başarıyla geliştirmenin haklı gururunu yaşadılar.
Zoeros Paşa’nın başkanlığında oluşturulan grup, Osmanlı topraklarına “kuduz mikrobu” ile enjekte edilmiş kemik iliği ile geri döndü. Akabinde da 1887’de Zoeros Paşa’nın kliniğinde, Daûl-Kelp ve Bakteriyoloji Ameliyathanesi (Kuduz Tedavi Müessesesi) kuruldu.
Bu kurumun ehemmiyeti, dünyadaki üçüncü kuduz merkezi olmasıydı.
Doğu hudutlarında ise birinci kuduz merkezi olarak tarihe geçti. Vakitle bu merkez, yalnızca kuduz aşısını değil; tıpkı vakitte difteri serumunu da üretmeye başladı. Gerçekten başarılı da oldular.
Osmanlı’nın aşı çalışmalarının önü de bu sayede açıldı. Aşı üretim ve araştırma enstitüsü olarak bilinen “Telkihhane“, 1892 Temmuz ayında Dr. Hüseyin Remzi Bey’in liderliğinde, İstanbul’daki Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye-i Şâhane bahçesindeki bir binada faaliyete geçti.
Bu merkez, Avrupa’daki mikrobiyolojik buluşları ülkemize süratle kazandırmak için büyük efor sarf etti.
1892’de Emil von Behring tarafından “difteri serumu” keşfedildi. Ülkemizde ise bu serum, Veteriner Mustafa Adil tarafından “Bakteriyolojihane”de üretilmeye başlandı ve 1896’da üretime geçti.
Gelişmeler bununla bitti sanmayın sakın, aşı konusunda büyük bir ilerleme kateden Osmanlı Devleti, 1897 yılında ise dünyada bir birinci olacak olan sığır vebası serumu tekrar Mustafa Adil tarafından üretildi. 1903 yılında ise bu çalışmalar, yerini kızıl serumu üretimine bıraktı.
Tamamen fiyatsız ve devlet eliyle gerçekleştirilen aşı çalışmaları, Osmanlı Devleti’nde sürat kesmeden devam etti. Sıhhat kesiminde büyük bir atılım kazanıldı. Böylelikle tüm dünyanın kuduz aşısı olarak bildiği Pasteur’ün bu buluşu, Osmanlı topraklarında, II. Abdülhamit onayı ile hayata geçirilmiş oldu.