Fotoğraflarına baktığımızda bir fok balığının güldüğünü görmemek imkânsız. Gerçekte bu şirin hayvanlar gülüyor mu bilmiyoruz anca fotoğraflarına bakılınca gülmemek elde değil. Fok balığı denildiğinde akla birinci gelen sesi, yerini yüzümüzde bir tebessüme bırakıyor.
Yüzgeçayaklılar sınıfına giren foklar hem denizde hem de karada yaşayabilen seçkin canlılardan biri. Onları ilginç kılan özelliği yalnızca bununla hudutlu da değil üstelik!
“Fok balığı nasıl bir balık?” diye siz sormadan biz size açıklayalım.
İsmini daima duyduğumuz, bir devir toplumsal medya dilinden “fok balıkları çok yalnız” diye nasibini almış fokgiller ailesi, etçil bir küme olan yüzgeç ayaklı çeşitler ortasında en büyük olanlardır. Balık olduğu düşünüldüğü için akıllarda kalan tek soru da memeli olup olmadığıdır. Bilimsel kaynaklara baktığımızda ekseriyetle foklar, beslenme alışkanlıklarıyla balıklar ve deniz hayvanlarına çok benziyorlar.
Bazı beşerler, fok balıklarını balina yahut yunus balığı üzere bir balık tipi olarak düşündükleri için, fokları da otomatik olarak balık tipi olarak algılıyorlar. Bu nedenle akıllara “Fok balığı göğüslü mi?” sorusu geliyor. Toplu bir yanıt verelim: Evet, fok balıkları göğüslü hayvanlar sınıfına giriyor.
Peki gelelim bu memeliler hakkında az duyulanlara. İşte fok balıkları hakkında değişik bilgiler:
- Vücut yükleri 40 kg ile 2,5 ton ortasında farklılık gösterirken boyları 6 metreye kadar ulaşabiliyor.
- Hamilelik mühletleri 11 aydır.
- Çok gelişmiş bir koku alma duyuları var ve bu duyuyla kokuları 500 metreye kadar yakalayabilirler.
- “Nerede yaşar?” sorusunun karşılığı: su altında 1,5 km derinliğe kadar ulaşabilirler.
- Bilinen bir kulak yerine özel bir işitme kanalları vardır.
- Yaşları, dişlerine bakılarak belirlenir.
- Çok yalnızlar, lakin niçin?
- Su altında gezinmesine yardımcı olan en değerli özellikleri gariptir ki bıyıklarıdır.
- Kanlarında sigara içenlerde olduğu üzere yüksek seviyede karbonmonoksit vardır.
Vücut tartıları 40 kg ile 2,5 ton ortasında farklılık gösterirken, uzunlukları da 1 ila 6 metreye kadar ulaşabilmektedir.
Foklar, beden tartıları ve uzunlukları açısından epey çeşitlilik gösteren etçil deniz memelileridir. Bu hayvanların beden tartıları, cinslerine ve cinslerine nazaran 40 kg ile 2,5 ton ortasında değişebiliyor.
Boyları da ekseriyetle 6 metreye kadar ulaşabiliyor. Bu da yeniden çeşitleriyle alakalı bir durum. Ancak tek sebep cinsleri değil; farklı iklimlerde ve hayat alanlarında bulundukları için adaptasyonlarıyla da ilgilidir.
Hamilelik mühletleri 11 aydır.
Fokların hamilelik müddetleri, göğüslü hayvanlar ortasında alışılmışın tersine ortalama 11 aydır. Daha da ilginci ise gebe foklar, doğum yapabilmek için karaya çıkarlar. Bu süreç, dişinin doğum müddetinin yanı sıra yavrunun büyüme sürecini de içeriyor. Fok balığı nerede yaşar diye merak edenlere bir yanıt olabileceğini düşünüyoruz, zira foklar hem karada hem de denizde yaşayabilen nadir canlılardandır.
Çok gelişmiş bir koku alma duyuları var ve bu duyuyla kokuları 500 metreye kadar algılayabilirler.
Foklar, etraflarındaki dünyayı anlamak ve avlarını tespit etmek için son derece gelişmiş koku alma duyularına sahip canlılar. Epeyce hassas olan burunları, su altında bile kokuyu algılar.
Onların bu keskin koku alma yetenekleri ise bilhassa avlanma ve tehlikeleri algılama konusunda onlar için hayatidir. Deniz altındaki avlarını bulmak, öteki foklarla iletişim kurmak ve potansiyel tehlikeleri sezmek için bu gelişmiş koku alma duyularını kullanırlar.
2 saate kadar su altında kalabilir ve 1,5 km derinliğe kadar ulaşabilirler.
Fokların su altında uzun mühlet kalma yetenekleri, bu memelilerin su altında avlanma ve hayatta kalma stratejilerini destekleyen değerli bir özelliktir. Sahip oldukları teneffüs sistemleri sayesinde uzun periyodik dalışlar yapabilirler.
Fokların akciğer kapasitesi ve kanlarındaki oksijen taşıma kapasitesi, su altında daha uzun mühlet dayanabilmelerini sağlar. Bu hayvanlar, dalış sırasında nefeslerini tutabilirler ve metabolizmalarını yavaşlatarak oksijeni daha tesirli bir formda kullanabilirler.
Fokların kulakları yerine, suya daldıklarında özel bir işitme kanalı vardır.
Fokların kulakları yerine özel bir işitme sistemine sahip olmaları, bu hayvanların su altında tesirli bir biçimde işitme yeteneklerini sürdürebilmelerine de imkan sağlıyor. Bilhassa su altında avlanma ve bağlantı kurma gereksinimlerine uygun olarak evrimleşmiş bir işitme sistemine sahiptirler.
Bakıldığında bir fok balığının kulağını göremeyiz, lakin bu hiç duyamadıkları manasına gelmiyor. Onların bu özel işitme kanalı, su altındayken su basıncının ve akustik ortamın tesirlerini azaltmalarına yardımcı oluyor.
Fokların yaşları, dişlerinin tabanındaki daire sayısına nazaran belirlenir.
Fokların yaşlarını belirleme formülü çok kolaydır. Genellikle dişlerinin tabanındaki daire sayısına bakmak kâfi bunun için. Doğduklarında çoklukla nizamlı bir diş yapısına sahip olsalar da vakitle dişlerinde çeşitli değişiklikler meydana geliyor. Bu değişimler de diş tabanındaki biçim değişiklikleridir.
Yaşları ilerledikçe diş tabanında halka gibisi yapılar oluşuyor. Bu halkalar, fokların yıllar içindeki büyüme devirlerini temsil eden bir gösterge üzeredir. Bir yılda dişlerinde bir halka meydana gelir ve bu nedenle dişin tabanındaki toplam halka sayısı, fokun yaşını kolay bir biçimde göstermiş olur.
Çok yalnızlar, fakat niçin?
Fok balıkları, Akdeniz besin ağının en zirvesinde olmaları sebebiyle korunmaları epey önemli. Lakin bir periyot toplumsal medyanın lisanına de düşen “fok balıkları çok yalnız” tabirinin sebebi, kuşaklarının tükenmesinden kaynaklanıyor.
Tüm Akdeniz kıyılarında yaşarken günümüzde sırf ülkemiz, Yunanistan kıyıları ve Afrika’nın kuzeybatı kıyılarına sıkışmış vaziyetteler ve yok olma tehlikesi yaşıyorlar. Habitat kayıpları, fazla avlanma ve kasıtlı öldürülmeleri bu tükenmenin esas sebebi.
Su altında gezinmesine yardımcı olan şey bıyıklarıdır.
Vibrissae olarak bilinen bıyıkları, su altındaki etraflarını daha yeterli keşfetmelerine ve avlarını tespit etmelerine yardımcı olan, âdeta bir titreşim düzeneği misyonu görüyor. Hassas bir halde çevresel dokunma ve basınç değişikliklerini algılamak için evrimleşen bu bıyıklar, su altındayken etraflarındaki objelerin ve avların hareketini algılayabiliyorlar. Suyun içindeki dalgalanmaları ve su altındaki manileri hissetme yetenekleri, fokların avlarını tespit etmelerini ve etraflarındaki değişikliklere süratli bir biçimde reaksiyon vermelerini sağlar.
Kanlarında, sigara içenlerde olduğu üzere yüksek seviyede karbonmonoksit bulunuyor.
Şaşırtıcı bir formda bu memelilerin kanlarında yüksek seviyede karbonmonoksit bulunmasının derin dalışlarda uzun mühlet nefeslerini tutmalarından kaynaklı olduğu düşünülüyor. Ayrıyeten dalış sırasında beyin sıcaklıklarının 3 derece kadar düşmesi, beyinlerinin oksijen muhtaçlığını azaltıyor ve böylelikle dalış kapasitelerini artırıyor. Bu sayede yiyecek bulmak için gerektiğinde 2000 metreye kadar dalış sergileyebiliyorlar.
Fokların dünya üzerindeki çeşitli özellikleri ve davranışları, hayvan bilimine dair ilginç bilgiler sunarken “onlar hakkında aslında ne kadar da az şey biliyormuşuz!” dedirtiyor.