Son yıllarda hayvandan beşere organ nakli konusu dikkat çeken bir araştırma hâline geldi. Fakat bu teknikte karşılaşılan bir dizi zorluk, hâlâ bu tedavi seçeneğini sonlu kılıyor.
Mesela hayvan organları ekseriyetle insan bedeniyle uyumsuz olabiliyor, bağışıklık sistemimiz de organı reddetme riski yaşatabiliyor.
Peki bir hayvanın organının başarılı bir şekilde bir beşere nakledildiğini düşünelim. Bu türlü bir durumda bizim organlarımızda yaşadığımız sıhhat sorunlarının yaşanması tekrar de olası mi?
Hayvanlardan insanlara organ nakli uzun süredir uygulanan bir prosedürdür.
Hayvanlardan elde edilen organların insanlara nakledilmesi manasına gelen xenotransplantasyon işleminde birkaç zorluk bulunuyor. Uyumsuzluk problemleri, bağışıklık sistemi reddi ve enfeksiyon riskleri üzere faktörler bu süreci zorlaştıran etmenlerdir.
Günümüzde organ nakli, birçok insanın hayatını kurtaran kıymetli bir tedavi usulü olarak biliniyor. Ancak organ bağışının sonlu olması ve uyumsuzluk sorunları birçok hastanın bu hayati gereksinimini karşılamada zorluk yaşamasına neden oluyor. İşte tam da bu noktada hayvandan beşere nakil dediğimiz xenotransplantasyon devreye giriyor.
Bu metotla aslında çok evvelce, basit kan transfüzyonları ve deri nakilleri sayesinde tanıştık.
Ancak xenotransplantasyon daha da gelişince 1960’larda şempanzeden beşere kalp nakilleri üzere denemeler başladı. Maalesef birinci denemelerde organlar kâfi takviyesi sağlayamadığı için başarılı olunamadı. Daha sonra 1992’de, bir babun maymununun karaciğerinin beşere nakledilmesi denemeleri gerçekleştirildi.
Bu denemelerde de uzun periyodik bir muvaffakiyet sağlanamadı. 1983’te gerçekleşen Baby Fae olayında bir kız çocuğuna babun kalbi nakledilmiş ancak bebeğin hayatı yalnızca 20 gün sürmüştü.
Eskiden organ nakli için uygun donör bulmak çok zordu ve diyaliz üzere tedaviler de şimdi gelişmemişti.
1960’larda ABD’nin Tulane Üniversitesinde misyonlu Keith Reemtsma, bu sorunu çözmek için insan dışı primat böbreklerinin kullanılabileceği fikrini öne sürdü. O devirde organ nakli, çoğunlukla şempanze nakilleri üzerinden yapılmıştı. Fakat bu denemelerin birden fazla ya reddedilme ya da enfeksiyon nedeniyle başarısız oldu.
Reemtsma’nın öncülüğündeki çalışmalardan sonra hayvandan beşere organ nakli alanındaki bir öbür değerli adım 2022’de atıldı. New York Üniversitesi Langone Hastanesi’nde cerrahlar, genetik olarak değiştirilmiş bir domuzdan alınan böbreği muvaffakiyetle bir insan bedenine naklettiler.
“Nakil için neden domuzlar daha uygun görülüyor?” derseniz de kolay birkaç sebebi var:
Domuz yetiştiriciliğinin kolaylığı, hamilelik müddetlerinin kısalığı, yavru sayılarının fazlalığı, yetişkin organ boyutlarının uygunluğu ve bakım maliyetlerinin düşüklüğü üzere avantajları nedeniyle bilim insanları tarafından organ kıtlığı krizini çözmek için en uygun seçenek olarak domuzlar görülüyor.
Peki nakledilen organ, şahısta rastgele bir sorun oluşturabilir mi?
Hayvan organlarından insanlara nakledilmesi sırasında ortaya çıkabilen biyolojik bariyerler ve enfeksiyon riskleri, bu alandaki araştırmacıları meşgul eden değerli sıkıntılar ortasında. Dolayısıyla hayvandan beşere organ nakli şu anda inançlı ve tesirli bir tahlil olmaktan uzak görünüyor.
Buna karşın bilim dünyasındaki daima gelişmelerle birlikte gelecekte bu alandaki teknolojik ilerlemeler daha inançlı ve tesirli tahliller sunabilir. Lakin şu an için organ nakli muhtaçlığı olan bireylere ekseriyetle insanlardan organ nakli yapılması öneriliyor.
Şu ana kadar yapılan çalışmalar ve denemeler, xenotransplantasyonun bir dizi zorluğu olduğunu gösterdi.
Elbette bir hayvanın organları bizim organlarımızla tıpkı değil. Bu yüzden nakledilen organın olağan bir insan organı üzere çalışmasının garantisi verilmiyor. “Ne üzere zorluklar bizi bekliyor?” diye sorarsanız şu halde sıralayabiliriz:
- İnsanlarla hayvan organları ortasında büyük immünolojik (bağışıklık) uyumsuzluklar bulunabilir. Bu uyumsuzluklar da bağışıklık sistemi tarafından organın reddedilmesine yol açabilir.
- Hayvanlardan alınan organlar, insanlara enfeksiyon riskini artırabilir ve hayvanda bulunan birtakım mikroorganizmalar bizler için tehlike arz edebilir.
- Nakil sırasında hayvanlardan insanlara bulaşan hastalık (xenozoonoz) riski var. Bu da önemli bir sıhhat tehdidi demektir.
Eğer bir hayvan böbreği başarılı bir biçimde insana nakledilirse teorik olarak diyaliz muhtaçlığı ortadan kalkar mı?
Evet, kalkabilir. Lakin bu durumda da üstte da sıraladığımız durumların göz önüne alınması gerektiği vurgusunu yapmak değerli.
İnsan bedeni, hayvan organını kabul edebilirse sonsuza kadar organın problemsiz çalışabileceğinin garantisini vermek çok güç. O yüzden insan hastalıklarında görülen tedavi metotları hayvan organlarında da tesirli olur mu bilemiyoruz.
Teoride baktığımızda bir hayvan organının insana nakledilmesi ve başarılı bir formda fonksiyon görmesi mümkün olabilir ancak bu, günümüzde şimdi muvaffakiyet sağlayamadığı için bir yorum yapmak ne yazık ki güç.