At nalı yengeçleri, 450 milyon yıldır kainatta. Kıtalar daha bitişikken bile hayatlarını sürdüren bu hayvanlar için “Uzaylı mı bunlar?” demeyin zira değiller. Evrimsel adaptasyon geçirmiş olsalar da günümüze kadar birinci hâllerine yakın formda gelmeye devam ettiler.
“Yaşayan fosiller” olarak da isimlendirilen at nalı yengeci hakkında gerçeklere geçmeden, onların aslında birer yengeç olmadıklarını, deniz eklem bacaklıları sınıfına girdiklerini belirtelim. Kendileri, örümcek ve akreplere daha yakın akraba.
Ağızları, 10 bacağının ortasındadır.
Ağza yapışık bacakları olan at nalı yengeçlerinin 10 bacağı var ve yiyecekleri ağızlarına taşımak için son çiftleri kullanıyorlar. Denizden buldukları algleri, istiridyeleri, solucanları ve öteki küçük avları yemeden evvel ön bacaklarını kerpeten üzere kullanıyorlar ve avlarını eziyorlar. Zira at nalı yengeçlerinin çeneleri yok.
Tipine bakınca tehlikeli sanabilirsiniz fakat tehdit oluşturmuyorlar.
Vatozlara benzeyen imajı nedeniyle at nalı yengeçleri tehlikeli sanılabilir fakat ısırmaz ve sokmazlar. Kuyruğunu ise silah olarak kullanmazlar. Onlar için kuyruğun fonksiyonu, dalga tarafından karşıt döndüklerinde kendilerini döndürmek. Fakat şayet bir gün at nalı yengeci görürseniz ve tutmak isterseniz kuyruktan değil kabuğun yanından tutun. Zira kabukların kenarı boyunca dikenleri var.
Gurmelerin aranan lezzeti
At nalı yengeci uzun müddettir sofralarda kendine yer buluyor. Zira birtakım beşerler, bu hayvanın lezzetli olduğunu düşünüyor. Bizde ve bize misal sofralarda olmadığına nazaran at nalı yengecinin nerelerde yenilebileceğini kestirim edersiniz.
At nalı yengeci yumurtaları, Çin ve Güneydoğu Asya Bölgelerinde sıklıkla tercih ediliyor. Bilhassa daha lezzetli olduğunu düşündükleri için dişi at nalı yengeci yiyenler de var. Alışılmış ki dişileri seçen gurmeler, popülasyonun azalmasına neden oluyor.
Suda akrobasi yapıyorlar.
Karada hantal olsalar da suyun içerisinde özgürce hareket eden at nalı yengeçlerinin, karınlarının yanında kanat gibisi kitap solungaçları bulunuyor. Aslında bu solungaçlar, nefes almalarını sağlasalar da bazen baş aşağı yüzmek için de kullanıyorlar. Bu davranışı ise ekseriyetle genç olanlar gösteriyor.
Yumurtlama devirlerinde kıyılar birer şölene dönüşüyor.
Erkek yengeç çiftleşirken dişinin kabuğunun zirvesine asılıyor ve birlikte Delaware Körfezi kıyısına hakikat ilerliyorlar. Antik yaratıkların yüz binlercesinin görülebildiği kıyılarda, kümeler hâlinde yaklaşık 4 bin yumurta görülebilir.
Bir gecede yaklaşık 20 bin yumurta bırakabilen dişi at nalı yengeçleri, buluşma mevsimlerinde yüz bine yakın yumurtlayabilir. Yumurtaların döllenmesi ise yeni ay ve dolunay vakitlerindeki yüksek gelgit sırasında oluyor.
Bu kadar yumurta maalesef ki hayatta kalmayı başaramıyor.
Yumurta sayısını duyunca “Bu nasıl üremek?” diyebilirsiniz. Fakat birçok yumurta, bırakın gençliğe ulaşmayı kuluçka noktalarına kadar bile hayatta kalmıyor. Zira yumurtalar; göçmen kuşlar, birtakım balık cinsleri ve deniz kaplumbağalarının besin kaynağı.
UV ışığında parlarlar.
9 gözü bulunan at nalı yengeçlerinin ışık reseptörleri de var. İki gözlerini ekseriyetle potansiyel eşlerini bulmakta kullanan bu canlıların, daha küçük gözleri ise UV ışığına hassas. Neden ışık yaydığı ise hala bilinmiyor.
16 sefer deri değiştirirler.
At nalı yengeçleri, hayatlarının birinci 10 yılında tam olgunluğa erişmezler ve dengeli büyümeye devam ederler. Lakin kabukları onlarla birlikte büyümez ve olgunlaşana kadar 16 defa deri değiştirirler. Kabukları sert olmasına karşın bu hayvanlar, dış dünyaya karşı da oldukça hassastır. 10 yaşında olgunlaşmaya başlayan at nalı yengeçlerinin ortalama yaşam mühleti ise 20 yıldır.
Belki de kimilerimiz hayatımızı at nalı yengecine borçlu olabilir.
Bazılarımız ismini, Covid-19 vaktinde duymuş olabilir zira aşılar için kendisine oldukça işimiz düştü. At nalı yengeçlerinde bizdeki üzere enfeksiyonla uğraşa yardım eden beyaz kan hücresi yok.
Bunun yerine onlarda oksijeni taşımak için bakır içeren ve kanı mavi yapan hemosiyanin var. Ayrıyeten kanları, bakteriyel toksinlere maruz kaldığında pıhtılaşan LAL (Limulus amebosit lizatı) ismi verilen maddeyi içeriyor.
1950’de Johns Hopkins isminde bir doktor, at nalı yengeci kanında bulunan bu hususun aşıların ve öteki ilaçların güvenliğini test etmek için kullanılabileceğini buldu. Bunun üzerine de bilim insanları, at nalı yengeci kullanmaya başladılar. Hayvanlardan iki gün boyunca yaklaşık yüzde 30 kan çekiliyor ve daha sonra sudaki hayatlarına geri bırakılıyor.
Ancak bir gerçek daha var. Tıbbi hedefli kullanılan at nalı yengeçlerinin yüzde 10 ila yüzde 30’u suya döndükten sonra hayatta kalmıyor yahut kalanlardan kimileri sağlıklı davranışlar sergilemeyerek uyuşuk görünüyor.
Hayvanların kullanılması muhtaçlığının ortadan kaldırılması için kanlarının sentetik bir versiyonu üretiliyor. İlaç sanayisinde kısmen bunlar kullanılsa da hâlâ yengeçlerin kanları toplanmaya devam ediyor.
Hayvanlar hakkında ilginizi çekebilecek, ufkunuzu açacak başka içeriklerimiz: