Trans bayanların, bayan kategorisinde yarışı Tokyo Olimpiyatları’ndan beri büyük bir tartışma konusu. Bu tartışma, temelde erkek gücüne sahip trans bayanların sporda haksız bir rekabet yaratması üzerine. Bu bahiste birçok spor federasyonundan yasaklama kararı yakın bir vakitte geldi.
Buna karşılık trans bayanların hormon ve ameliyat ile geçirdiği sürecin sonunda güçlerinin artık erkek gücünde olmadığı ve bu yüzden bayan kategorilerinde yarışları gerektiği savunuluyor.
Önce trans ne demek ona bakalım.
Trans bayan atletlerden bahsetmeden evvel kavram olarak trans bayan ne demek onu açıklayalım. Transgender, doğumda atanan cinsiyetten farklı bir cinsiyet kimliğine sahip olmak demek.
Transgender kavramı birinci kere 1970’lerde tanımlanıyor. Virginia Prince tarafından yapılan tanımlama şöyle: “sahip oldukları üreme organlarına nazaran beklenilenin dışında cinsiyet kimliği özelliklerini tam vakitli sergileyen kişiler”.
Biyolojik olarak bayan ve erkekler hangi spora yatkın?
Herkes istediği sporu yapabilir elbette ama biyolojik olarak bayan veya erkekler birtakım sporlara daha yatkın. Olimpiyat datalarına nazaran kas kullanılan sporlarda erkekler daha avantajlı. Kaslar dışında kalbin boyutu da spor başarılarında tesirli. Erkeklerin kalbi bayanlardan daha büyük olduğu için kaslara daha fazla kan pompalayabiliyor.
Kadınların dezavantajı olan bir öbür husus ise yağ oranı. Östrojen nedeniyle bayanlarda daha fazla yağ bulunuyor.
Kadınlar ise avantajını esneklikte gösteriyor. Bayanlar erkeklere nazaran daha fazla hareket kabiliyetine sahip.
Trans bayanların kadın kategorisinde yarışı yanlışsız mu?
Trans bayanların sporda hangi kategoride yer alması gerektiği spor dünyası için kıymetli bir tartışma.
Kadın kategorisinde yarışan trans bayanlar için en büyük itiraz biyolojik olarak daha güçlü olmaları ile ilgili. Her ne kadar hormon kullansalar da hâlâ avantajı ellerinde tuttukları tez ediliyor. Bayan atletlerin çok çalışarak kazandıkları dereceleri hormonları ve kas gücü sayesinde trans bayanların çok daha az emekle kazandıklarının altı çiziliyor.
Klinik Fizyoloji kısmında Doktor Öğretim Üyesi Tommy Lundberg, trans bayanların testosteron düzeyleri düşürülmesine rağmen performans avantajını koruduklarını iddia ediyor.
Kadın kategorisinde müsabakanın bir sorun olmadığını düşünenler de var.
Trans bayanların kullandıkları östrojenin testosteron düzeylerini baskıladığı ve kas kütlesini azalttığı biliniyor. Bu tedavilerin sonucunda da güç avantajının azaldığı savunuluyor. Bu bahiste da tıp dünyası neredeyse hemfikir.
Uluslararası Olimpiyat Komitesi Sıhhat Direktörü Richard Budgett, trans bayanların dönüşüm sürecinde performans kaybı yaşayabileceğini belirtmiş.
Yarışmalara katılmak için 1 sene evvel testosteron baskılayıcı ilaçlar kullanılması gerekiyor.
Uluslararası Olimpiyat Komitesi, trans bayanların kadın kategorisinde müsabakası için testosteronun 10 namomol düzeyinin altında olması gerektiğini koşul koşmuş. Bu yüzden en az 1 yıl evvel testosteron baskılayıcı ilaçların kullanılması gerekiyor.
Lundberg, bu baskılamaya karşın bile sadece %5 kas kütlesinin kaybolduğunu ileri sürüyor.
Tokyo Olimpiyat Oyunları’nda yer alan birinci trans bayan atlet Laurel Hubbard
Laurel Hubbard, olimpiyatlarda yarışan birinci bayan atlet. Halter kısmında yarışan Hubbard, spor mesleğine erkek olarak başlamış. Memleketler arası Olimpiyat Komitesi’nin kriterlerini karşılayarak bayanlar kategorisinde yarışa hak kazanmış.
Çok eleştirilen bu kararda yeniden erkek olarak fizikî güç edindiği ve bunu bayanlar kategorisinde kullanarak bayanlara karşı üstünlük sağladığı söz ediliyor.
Burada bir öbür mevzu ise temas gerektiren sporlardaki tehlike. Yakın temasta trans atletlerin rakiplerine ziyan verme olasılığı olduğu düşünülüyor. Bunu engellemek için Memleketler arası Rugby Federasyonu, trans atletleri yarış dışı bırakmış.
Peki trans bayanlar nitekim üstünlük sağlayacak kadar başarılı mı?
Trans sportmenlerin eleştirildikleri temel nokta bayanlar kategorisinde rakiplerinden daha güçlü olmaları. Bu tezi destekleyecek trans bayan atletlerin muvaffakiyetleri var mı bakalım.
- Tiffany Thomas, bisiklet yarışında aldığı zaferle çok konuşulan bir sportmen. Thomas’ın sadece 5 yılda amatörlükten seçkine kategorisine çıkması diğer rakiplerinden daha güçlü olmasına bağlanıyor.
- Lia Thomas bir öbür trans bayan sportmen. Yüzmede erkek kategorisindeyken 452. olabilen atletin bayan kategorisine geçtiğinde rekorlar kıran Katie Ledecky’e çok yaklaştığı görülüyor.
- Laurel Hubbard ise olimpiyatlarda yarışan birinci trans bayan. Tokyo Olimpiyat Oyunları’nda başarısız olsa da bu yaşta bu düzeyde müsabakası bile kıymetli görülüyor.
- Fallon Fox, trans bir dövüşçü. 4 sefer dövüşen Fox, bu dövüşlerin hepsinde nakavtla kazanıyor. Fox’un mağlup ettiği atletlerden biri daha evvel çok dövüştüğünü fakat karşısında hiç bu türlü güçlü biri olmadığını tabir etmiş.
Kadın bisikletçi, trans bayan nedeniyle sporu bıraktığını açıkladı.
Eski bisiklet şampiyonu Hannah Arensman, kendisinin 4.sırada tamamladığı yarışı trans bayan sporcuların 3. ve 5. sırada tamamlaması üzerine ne kadar çalışırsa çalışsın trans bayanların androjen düzeyine sahip olamayacağı gerekçesiyle sporu bırakıyor.
Birçok federasyon, trans bayan atletleri yasakladı.
Uluslararası Yüzme Federasyonu, trans atletlerin bayan kategorisinde müsabakasını yasakladı. Federasyon 12 yaş koşulu getiriyor ve yalnızca 12 yaşından önce cinsiyet değiştiren trans bayanların katılabilmesi kararını alıyor.
Dünya Atletizm Birliği de benzeri bir karar aldı ve trans bayanların kadınlar kategorisinde yarışını yasakladı. Kararda erkek ergenliği geçiren transların yarış dışı tutulacağı belirtiliyor.
Bir öbür karar da Uluslararası Ragbi Ligi’nden gelmiş. Açıklamada trans bayan atletlerin bayan kategorisinde müsabakalarına müsade edilmeyeceği belirtiliyor.