Gözlerimiz hiç durmadan etrafımızdaki milyonlarca biçimde, renk ve daima değişen hareket üzere çok fazla görsel bilgiye maruz kalır. Görsel girdimiz ışık, bakış açısı ve daha pek çok farklı faktöre ek olarak gözlerimizin, başımız ve bedenimizden da devamlı hareket halinde olması nedeniyle daima olarak değişir; lakin bu daima devam eden değişime karşın görmek bizim için hiç kuvvetli bir vazifeymiş üzere gelmez.
Ancak bize epeyce kolay gelen bu misyon, biz farkında olmasak da beyin için epey zorlayıcıdır. Rastgele bir görüntüde gördüğümüz görsel dalgalanmalar ve kirliliği algılamak yerine gerçekte daha stabil bir görüş elde ederiz. Gelin görme biliminin temel sorularından birisi olan beynin bu görme stabilitesini yaratması neden ve nasıl gerçekleşiyor, birlikte bakalım.
Beyin, görsel gürültüyü ortadan kaldırmak için bir ‘zaman makinesi’ misyonu görüyor
Telefon kameranızı açıp önünüze koymanız ve siz etrafta dolaşarak daima olarak diğer bir şeylere bakarken bir görüntü çekmeniz halinde, beynimizin hiç orta vermeden başa çıkmak zorunda kaldığı “görsel girdi gürültüsünü”nün ne olduğunu anlayabilirsiniz. İşte yapılan yeni bir araştırmada da bizlerin bu görsel gürültüyü algılamamasının arkasında değişik bir mekanizma olabileceği keşfedildi.
Buna nazaran beynimiz, görsel girdimizi otomatik olarak düzeltiyor. Her bir görsel girdiyi tek tek tahlil etmek yerine, muhakkak bir an içerisinde son 15 saniyede gördüklerimizin ortalamasını algılıyoruz. Bu da demek oluyor ki beynimiz, hafızamızdaki objeleri birbirlerine daha benzeyecek bir halde bir ortaya getirerek daha sabit bir ortam algılamamız için bir illüzyon oluşturarak bizi ‘kandırıyor’.
Daha kolay bir deyişle beyin, bizi daima olarak vakitte geriye götüren bir vakit makinesi misyonu görüyor. Yani aslında beyin, günlük ömürle başa çıkabilmemiz ismine görsel girdimizi her 15 saniyede bir tek bir izlenimde birleştiren bir uygulama üzere işliyor.
Eğer durum bunun yerine beynimizin gördüklerimizle eş zamanlı olarak güncellenmesi olsaydı, etrafımızı algılamamız çektiğimiz bir görüntüden farklı olmazdı. Etraftaki ışık, gölge ve kesintisiz hareket sebebiyle daima olarak dalgalanma ve gürültünün olduğu kaotik bir ortamı algılardık ki bu da devamlı olarak bir halüsinasyonun içindeymişiz üzere hissetmemize neden olurdu.
Gerçek vakitli görmek yerine daha evvelki sürümleri algılıyoruz
Bu stabilizasyon mekanizmasının nasıl çalıştığını anlamak için araştırmacılar bir illüzyon yarattı.
Videoda sol taraftaki yüz 30 saniye boyunca yavaş yavaş yaşlanıyor olmasına karşın yaştaki değişimin tam boyutunu fark etmek epey sıkıntı. Hatta bize nazaran yüz, aslında olduğundan çok daha yavaş yaşlanıyor. Bu yanılsamayı test etmek üzere yüzlerce iştirakçiye görüntüyü izleten araştırmacılar, iştirakçilere 30 saniyelik hızlandırılmış görüntülerde yaşları değişen yüzlerin yakın çekimlerini gösterdi.
Araştırmacılar, görüntünün sonunda iştirakçilerden gördükleri yüzün yaşını söylemelerini istediklerinde iştirakçiler, 15 saniye evvel gördükleri yüzün yaşını neredeyse tutarlı bir biçimde gerçek bildi. Bu da demek oluyor ki beynimizin yenileme mühleti yaklaşık 15 saniye olduğu için, beşerler en son imgeyi gerçek vakitli olarak görmek yerine daha evvelki sürümleri görüyorlar. Münasebetiyle bu illüzyon, vakitle görsel yumuşatmanın algıyı stabilize etmeye yardımcı olabileceğini gösteriyor.
Bu durumda beynin aslında yaptığı şeyin ertelemek olduğu söylenebilir. Aldığı her bir enstantaneyle daima olarak uğraşmak çok fazla iş olduğu için beyin geçmişe takılır zira geçmiş, şimdinin güzel bir tahmincisidir. Yani temelde daha verimli, daha süratli ve daha kolay olması sebebiyle geçmişten gelen bilgileri bugüne geri dönüştürüyoruz.
Beynin yarattığı bu illüzyonun olumlu ve olumsuz tesirleri mevcut
Başka araştırmalarla da desteklenen ve beyindeki görsel algımızı daima olarak geçmiş görsel tecrübelerimize yönlendiren sistemlere dair bu fikir, süreklilik alanları olarak bilinir.
Görsel sistemimiz, bazen etrafımızdaki dünyanın pürüzsüz bir görsel tecrübe olması için ‘doğruluğu’ feda eder. Bu durum, örneğin, bir sineması izlerken, oyuncular ve dublörleri ortasındaki fark üzere vakitle meydana gelen ince değişiklikleri neden fark etmediğimizi de açıklayabilir.
Öte yandan görsel dünyamızı işlerken beynimizin hafif geriden geliyor oluşunun olumlu ve olumsuz tesirleri de vardır. Gecikme, her gün görsel girdi bombardımanına maruz kalmamızı engellemek için kusursuz bir sistem olsa da, mutlak hassasiyet gereken durumlar için pek de yararlı olduğu söylenemez.