Yeryüzündeki birçok canlı tipi, yaşadığı habitatlardaki insan etkileşimi, iklim değişikliği ve kaçak avlanma üzere tehditlere karşı direnç gösteremedi. Acı gerçekle yüzleşirken, tabiatın bir modülü olan bu hayvanların kuşağının tükenmiş olması, insanlık ismine derin bir niyet ve hareket daveti ortaya koyuyor.
ABD’li bilim insanlarının açıkladığı yok oluş oranı, son on milyon yılda meydana gelen yok oluşlardan en az on ila yüzlerce kat daha yüksek. Balık ve Yaban Hayatı Servisi listesinde ise şu anda bin 480’den fazla kuşağı tükenmekte olan veya tehdit altındaki tür var.
Nesli tükenen kuş çeşitlerinin birçoğu Hawaii’den
Mesafe açısından dünyanın en uzak adalarındaki kuşlardan kimileri jenerasyonu tükenen kuş çeşitleri ortasında girdi. Hawaii eyaleti ise kuşlara sıtma bulaştıran, iklim değişikliği ile ortaya çıkan istilacı sivrisinek popülasyonunu azaltmak için farklı iş birlikleri yaparak haşere idaresini dikkate alıyor.
Bachman ötleğeni, 1967’de jenerasyonu tükenmekte olan çeşitler listesine alınmıştı.
Orman ötleğenigiller familyasından olan Bachman ötleğeni, familyanın öteki üyeleri üzere hayli küçük olan bir kuş çeşidi. ABD’nin güneydoğu ve orta batısındaki bataklık böğürtleni olan bu çeşit, kamış çalılıklarda ürüyordu. Kimi yetkililer, Bachman ötleğeninin 1988’de ABD, Louisiana’da görüldüğünü doğruladı lakin sonrasında nadirleşti ve 2023’te de soyu tükendi.
En son 1983’te görülen dizginli beyaz göz
“Bridled white eye” ismi ile kuş listesinde yer alan bu tıp, zosteropidae familyasına ilişkin. Guam Adası’na has dizginli beyaz göz, ismini iddia edeceğiniz üzere beyaz göz halkalarından alıyor. Süratli, hareketli ve küçük olan bu kuş, tiz ve sevinçli ötüşleri ile tanınırdı.
Hawaii’nin Kauai Adası’na mahsus kuş tiplerinden kimilerinin da kuşağı tükendi.
Kauai akialoa, kauai nukupuu, kaua’i ʻō’ō ve büyük kauai ardıç kuşu da Hawaii’ye has olup jenerasyonu tükenen kuş cinsleri. Bu cinslerin yok oluş sebeplerinin ortasında ise fareler, evcil domuzlar, sivrisinekler ve habitat tahribatı yer alıyor.
Hawaii Maui Adası’ndan iki kuş tipi de listeye dahil edildi.
Maui ‘ākepa ve maui nukupu ʻu çeşitleri yalnızca Hawaii’ye mahsus olması ile biliniyor. Kendi cinsleri içerisinde hayatta kalan son türler ortasında bulunan bu kuşların yok oluş sebepleri de başkaları ile hayli misal.
1930’lardan beri jenerasyonu tükenme tehlikesinde olan Molokai sarmaşık kuşu
Molokaʻi creeper ya da kākāwahie isimleri ile de bilinen bu kuş tipinin aslında kuşağının tükenme tehdidi uzun yıllardır vardı. Kuş sıtmasının Molokai sarmaşık kuşunu felç edip öldürmesi de kuşağının yavaş yavaş tükenmesine neden oldu.
Po’ouli, melamprosops cinsinin tek üyesiydi.
Maui Adası’nın sadece en nemli ve en doğu yakasında yaşayan bu kuş, kuşağı tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olduğu için esaret altında üremelerini sağlamak maksadıyla yakalanmaya çalışıldı. Lakin gayretler boşa çıktı. 2004’te bu çeşide ilişkin yalnızca iki kuş kalmıştı. 2018’de yapılan araştırmalarda bir daha gözlemlenmediği söylendi ve jenerasyonu tükenen kuş listesine alındı.
Üç balık tipi, 2023’te kuşağı tükenenler listesinde.
1980’lerde jenerasyonu tehlikeye giren “San Marcos Gambusia” balığı
Görünüşü ile sivrisinek balığına da benzetilen San Marcos Gambusia balığı, ismini Teksas’ta yaşadığı San Marcos Nehri’nden alıyor. Irmağın en az hayvanlarından biri olan bu balık, kaynaklardan gelen su akışının azalması ve yakındaki kentlerin büyümesinden kaynaklı oluşan su kirliliği ile tükendi.
ABD’deki Ohio’ya has scioto madtom balığı
Ictaluridae familyasından olan scioto madtom balığı, 1957’den beri muhtemelen büsbütün ya da fonksiyonel olarak kuşağı tükenmişler ortasındaydı.
Java stingaree, 33 cm uzunluğundaki tek dişi örnekti.
Yalnızca Endonezya’nın Jakarta kentinde görülen java stingaree, bir vatoz tipiydi. 150 yıl evvelki keşfinden bu yana kaydedilmeyen bu tıbbın yayılış alanının, ağır balıkçılık baskına ve habitat bozulmasına maruz kalması da java stingaree’nin kuşağını tüketti.
Listedeki tek kuşağı tükenen göğüslü: küçük Mariana meyve yarasası
Mariana uçan tilki olarak da bilinen bu yarasa, sırf Mariana Adaları ve Pasifik Okyanusu’ndaki Ulithi Adası’nda bulunuyordu. Eylül 2021’de habitat kaybı, istilacı tipler ve kaçak avlanma da onu, jenerasyonu tükenenler listesine eklemişti. Jenerasyonu Tükenmekte Olan Tipler Yasası uyarınca ise Ekim 2023’te kuşağının tükendiği resmen kabul edildi.
Midye tipleri ortasından da jenerasyonu tükenenler listesine alınanlar var.
Kabukların içinde yaşayan, süzülerek beslenen midyeler, tatlı su ekosisteminin hayati kesimlerinden biri. Alg ve bakteri üzere kimi ziyanlı toksinleri filtreleyen midyeler, çok sayıda tipe yiyecek ve hayat alanı da sağlıyor.
Ancak ekosisteme sağladığı dayanaktan çekilen ve jenerasyonu tükenen birtakım midye cinsleri var. Alabama ve Missisippi’ye has yassı pigtoe tipi midye, 1980’den beri görülmese de daha yeni jenerasyonu tükenen midyeler kümesine girdi. Güney meşe palamudu kabuğu ve üzengi kabuğu da midyeler ortasındaki başka çeşitler.
Yayla tarak kabuğu, yeşil çiçekli inci midye, tüberküloz çiçekli inci midye, turgid çiçekli inci midye ve sarı çiçekli inci midye de kuşağı tükenenler sınıfına alındı.
Bu acı gerçekle yüzleştiğimiz devirde, geleceğimizi şekillendiren en kıymetli faktörlerden birinin doğanın dengesi olduğunu bir sefer daha hatırlamak gerekiyor. Jenerasyonu tükenen hayvanlar, yalnızca birer canlı cinsinin kaybı değil, birebir vakitte ekosistemlerin ve insanlığın sürdürülebilir geleceğinin birer göstergesi.
Bilinçli etraf siyasetleri, sürdürülebilirlik gayretleri ve bireylerin küçük adımlarıyla, tabiata ve hayat alanlarına ziyan verme eğilimimizi bilakis çevirebiliriz. Gelecek jenerasyonlara daha sağlıklı ve dengeli bir gezegen bırakmak için tabiatın değerini bilmeliyiz.
Nesli tükenen yahut tükenmekte olan hayvan çeşitleri hakkında ilginizi çekebilecek öteki içeriklerimiz: